Dezinformacja w energetyce – przykład energetyki jądrowej

Każda decyzja w tym obszarze wiąże się z dalekosiężnymi konsekwencjami, co czyni go jednym z najtrudniejszych wyzwań dla Polski w nadchodzących latach.

W tak istotnych zarówno obecnie, jak i przyszłościowo tematach, kluczowe jest budowanie w społeczeństwie zaufania opartego na rzetelnych i wolnych od manipulacji informacjach. Problematyka związana z energetyką jądrową jest przypadkiem szczególnym. Różne grupy w debatach politycznych czy ideologicznych, a także interesy gospodarcze i ich międzynarodowy charakter mogą przedstawiać skrajnie odmienne opinie na temat zasadności budowy elektrowni jądrowych. Dyskusje o ryzyku i bezpieczeństwie wciąż bywają sprowadzane do historycznych katastrof nuklearnych, takich jak te w Czarnobylu (1986) i Fukushimie (2011)¹. Media rzadko podkreślają korzyści wynikające z energii jądrowej, a temat ten zwykle pomija się w kontekście ochrony środowiska i walki ze zmianami klimatycznymi². Obawy o ewentualne skażenie radiacyjne czy długoterminowe skutki zdrowotne wpływają na percepcję energetyki jądrowej jako niebezpiecznej i ryzykownej³. Czynniki te tworzą niepewny i skomplikowany obraz w społecznej świadomości.

Dezinformacja wraz z treściami wykorzystującymi jej potencjał do zanieczyszczenia przestrzeni medialnej dodatkowo komplikują sytuację, wprowadzając w błąd i budując nieuzasadnione obawy. Stało się to przyczynkiem do potrzeby lepszego zrozumienia informacyjnych zagrożeń dla debaty publicznej, szczególnie na gruncie analityczno-badawczym. Raport „Potencjał dezinformacyjny wokół tematu budowy elektrowni jądrowej w Polsce”⁴ powstały we współpracy NASK-PIB i PTBN, zidentyfikował konta i sieci powiązań, a także wyodrębnił dezinformacyjne narracje na platformie społecznościowej X  (dawniej: Twitter) jako części polskojęzycznej przestrzeni informacyjnej. W tym celu zastosowano triangulację metod badawczych: analizę sieciową opartą na dużych zbiorach danych ilościowych oraz analizę zawartości z celowo dobraną próbką danych jakościowych i wyodrębnienia na jej podstawie szkodliwych narracji.

Do analizy sieciowej wytypowano ponad 3 tysiące interesujących badawczo wpisów, a pochodziły one z ponad 150 profili ze społecznościowego medium. Celem tej części badań było ustalenie w jaki sposób funkcjonują między sobą konta, które w badanym okresie wypowiedziały się nt. energetyki jądrowej na platformie X. Dostrzeżono strukturalne warunki sprzyjające tworzeniu baniek informacyjnych, co w konsekwencji może prowadzić do wzmacniania polaryzacyjnych podziałów oraz radykalizacji postaw w społeczeństwie. Wśród kluczowych ustaleń warto przywołać również kilka poniższych:

• Grupa kont nazwanych eksperckimi miała relatywnie niewielką reprezentację (w porównaniu z innymi kategoriami badanych profili), kształtującą się na poziomie 14 proc.
• Wizualizacje powiązań badanych kont wskazały, że konta eksperckie miały wiele wzajemnych powiązań, co w praktyce oznacza częste interakcje między sobą.
• Zaobserwowano wysokie „zanieczyszczenie” tego fragmentu przestrzeni informacyjnej obecnością treści tworzonych i powielanych przez konta nieautentyczne, a także dużą reprezentację treści oraz kont trudnych do jednoznacznej weryfikacji.

W drugiej części badania wytypowano ponad 300 dezinformujących wpisów i poddano je analizie jakościowej. Zaledwie 28 proc. zidentyfikowanych kont zostało uznanych za tworzące nowe narracje. Reszta kont jedynie powielała lub rozwijała istniejące przekazy. Większość szkodliwych treści (ok. 60 proc.) pochodziło od niezidentyfikowanych użytkowników, a prawie 30 proc. od osób niepublicznych (wśród których mogły się ukryć profile udające/podszywające się pod prywatną osobę). Choć wyniki nie zaskakują, to stanowią istotną przesłankę do dyskusji o potrzebie zmian w mediach społecznościowych.

Analiza zawartości przekazów dostarcza podstaw do zidentyfikowania zagrożenia polegającego na pobudzaniu lęków w odniesieniu do energetyki jądrowej, w tym m.in. sugerowania potencjalnego wybuchu na tle rzekomej nieprzewidywalności tej technologii czy podważania zaufania do instytucji publicznych na temat radiacyjnego skażenia powietrza. Przekazy koncentrujące się na przedstawianiu elektrowni jądrowych jako zagrożenia dla życia ludzkiego nazwano narracją zastraszającą. Ponadto, zaobserwowano również cztery inne narracje:

• narrację polaryzacyjną – gdzie elektrownie jądrowe były przedstawiane jako narzędzie międzynarodowych rozgrywek, mające na celu zwiększenie wpływów obcych państw w Polsce;
• narrację polityczną – budowa elektrowni jądrowych była wykorzystywana jako temat, przy którym różne grupy przedstawiały projekt jako korzystny lub szkodliwy, w zależności od ich agendy politycznej;
• narrację (pozornie) ekologiczną – elektrownie jądrowe były krytykowane jako niepotrzebne i szkodliwe dla środowiska;
• oraz narrację ekonomiczną – przekazy skupiały się na przedstawianiu elektrowni jądrowych jako nieopłacalnych inwestycji.

Przeprowadzone analizy wykazały, że polski dyskurs o energetyce jądrowej jest tematem o wysokim potencjale dezinformacyjnym, narażonym na fałszywe przekazy. Dzieje się tak ze względu na m.in. obecność licznych nieautentycznych kont oraz trudności w weryfikacji treści publikowanych przez różne profile. Główne zaobserwowane narracje dezinformacyjne mają potencjał wywoływania strachu, polaryzacji społecznej i manipulowania opinią publiczną.

W obliczu globalnych wyzwań związanych z klimatem i bezpieczeństwem energetycznym, kluczowe jest zrozumienie faktów dotyczących energetyki jądrowej oraz skuteczne przeciwdziałanie dezinformacji. Sposób, w jaki przedstawiane są informacje o energetyce jądrowej, może znacząco wpływać na poziom akceptacji społecznej oraz na decyzje polityczne dotyczące rozwoju tego sektora⁵. Zrozumienie tego wpływu jest kluczowe dla prowadzenia świadomej i merytorycznej debaty na temat przyszłości energetyki jądrowej. W związku z tym warto monitorować przestrzeń informacyjną i identyfikować szkodliwe treści na wczesnym etapie ich powstania, tak aby polskie społeczeństwo było świadome zagrożeń związanych z dezinformacją i potrafiło je rozpoznawać. Edukacja, rzetelne informowanie o postępach technologicznych oraz transparentność w działaniach związanych z energetyką jądrową mogą przyczynić się do zmiany percepcji i większego zaufania do tej formy energii.

Polecamy zapoznanie się z pełną treścią raportu: Rosińska K., Kwiatkowska A., Baraniuk K., Marszałek P. (2024). Potencjał dezinformacyjny wokół tematu budowy elektrowni jądrowej w Polsce. Raport z badania dezinformujących kont, sieci powiązań i narracji z platformy X  w 2023 roku. Warszawa: NASK Państwowy Instytut Badawczy. ISBN 978-83-65448-89-7.