Grafika Ośrodka Analizy Dezinformacji - Klimat i środowisko

20 Marca 2025|19 min. czytania

Dezinformacja dotycząca klimatu - Ośrodek Analizy Dezinformacji

Dezinformacja dotycząca klimatu przyjmuje formę fałszywych i zmanipulowanych twierdzeń bądź odwołań do teorii spiskowych, w których kwestionuje się istnienie zmian klimatycznych, ich przyczyny, skutki i skalę.

Aktorzy dezinformacji na temat klimatu

Temat ten łączy wiele grup wpływu i interesów, które wykorzystują narracje do własnych celów. Gałęzie przemysłu opierające się na paliwach kopalnych, w obawie przed regulacjami i utratą zysków, mogą dążyć do podważania naukowego konsensusu na temat globalnego ocieplenia. Niektóre grupy polityczne i ideologiczne negujące zmiany klimatyczne promują dezinformację, aby uniknąć wdrażania polityk ograniczających emisje gazów cieplarnianych.

Źródła wiedzy

Podstawowym źródłem wiedzy na temat klimatu są organizacje międzynarodowe (np. Organizacja Narodów Zjednoczonych – ONZ, Europejska Agencja Kosmiczna – ESA, Międzyrządowy Zespół ds. Zmian Klimatu – IPCC) i agencje rządowe (np. Narodowa Agencja Aeronautyki i Przestrzeni Kosmicznej – NASA), które gromadzą i interpretują dane oraz prowadzą badania w tym zakresie. Naturalnymi elementami złożonego procesu badawczego są debata i krytyka, prowadzące do stopniowego precyzowania ustaleń oraz podważania bezzasadnych twierdzeń. Nie można wykluczać istnienia stanowisk odrębnych, dlatego w kwestii klimatu mówi się o szerokim konsensusie naukowym, który w treściach dezinformacyjnych może być negowany lub podważany. Fałszywe, nierzetelne bądź niedokładne twierdzenia dotyczące globalnego ocieplenia i jego przyczyn odnaleźć można zatem także w literaturze naukowej lub chcącej za taką uchodzić.

Skutki

Dezinformacja w tym obszarze dodatkowo wzmacnia antagonizmy, dyskredytuje międzynarodowe porozumienia klimatyczne, czy kwestionuje działania podejmowane przez konkretne instytucje i organizacje. Podważając ich zasadność, może w manipulacyjny sposób prezentować ekonomiczne skutki ich wdrażania, wzbudzając tym samym sprzeciw, złość, niepewność i lęk przed przyszłością, a także utrudniając podejmowanie skoordynowanych wysiłków na rzecz ochrony środowiska.

Weryfikacja fałszywych twierdzeń o klimacie i środowisku

W dalszej części tekstu wymieniono zidentyfikowane najpopularniejsze dezinformacyjne wątki narracyjne w 3 wyszczególnionych kategoriach:

negowanie istnienia globalnego ocieplenia,
zaprzeczanie lub bagatelizowanie roli antropogenicznych czynników zmian klimatu,
teorie spiskowe dotyczące szczególnie możliwości wywoływania przez zmiany klimatyczne ekstremalnych zjawisk pogodowych.

W obrębie wyszczególnionych wątków w sposób skrótowy przybliżono potencjalną genezę powstania tezy, najistotniejsze fakty i punkty do dyskusji, a także wskazano wiarygodne źródła informacji oraz linki do weryfikacji tezy.

Negowanie globalnego ocieplenia

Dezinformacja

Globalne ocieplenie to mit

Prawda

Obserwacje i pomiary w jednoznaczny sposób wskazują na stałe podnoszenie się średniej temperatury powietrza na Ziemi

Jak mogła powstać teza?

Teza mogła powstać w wyniku braku wiedzy (na temat sposobów badania zmian klimatycznych, gromadzenia wiarygodnych danych) i kompetencji (m.in. w analizowaniu przedstawianych danych) bądź w reakcji na polityki w zakresie ograniczania zmian klimatycznych i adaptacji do nich. Działania te wiążą się np. ze zmianami gospodarczymi, które mogą wywoływać sprzeciw, niepewność i obawy o przyszłość.

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

Przez globalne ocieplenie rozumie się długoterminowe zmiany klimatu pozwalające określić ogólne wzorce i tendencje. Podstawą są wieloletnie pomiary i obserwacje dotyczące m.in. globalnego wzrostu temperatury lądów i oceanów, wzrostu poziomu mórz, utraty lodu na biegunach Ziemi i lodowcach górskich, zmian częstotliwości i nasilenia ekstremalnych zjawisk pogodowych, takich jak huragany, fale upałów, pożary lasów, susze czy powodzie.
Wspomniane wyżej obserwacje i pomiary w jednoznaczny sposób wskazują na stałe podnoszenie się średniej temperatury powietrza na Ziemi. Wśród specjalistów zajmujących się tym tematem panuje zgoda co do tego, że klimat się ociepla i że powodem tego stanu rzeczy jest aktywność człowieka.
Informacje na temat globalnego ocieplenia powinny być opracowywane w oparciu o rzetelne materiały i źródła danych. Reagowanie na dezinformacyjne treści może polegać na odwoływaniu się do literatury naukowej, raportów instytucji gromadzących i analizujących dane dotyczące klimatu oraz działalności godnych zaufania popularyzatorów nauki.

Gdzie szukać informacji?

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronach: ONZ, NASA, ESA, „Nauka o klimacie” prowadzonej przez Fundację Edukacji Klimatycznej, IPCC oraz w przeglądowych artykułach naukowych.

Linki do weryfikacji twierdzenia

Dezinformacja

Nie ma globalnego ocieplenia, ponieważ jest zimno

Prawda

Pogoda to aktualny stan atmosfery w danym miejscu i czasie, klimat to całość zjawisk pogodowych na określonym obszarze w dłuższym okresie.

Jak mogła powstać teza?

Twierdzenie to opiera się na braku rozróżnienia pomiędzy pogodą a klimatem. Teza wynika najczęściej z bezpośrednich obserwacji bieżących zjawisk atmosferycznych, które nie zawsze są spójne z tendencjami i wzorcami opisywanymi na podstawie wieloletnich pomiarów i obserwacji. Zwykle powstaje w odpowiedzi na ekstremalne zjawiska pogodowe.

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

Pogoda to aktualny stan atmosfery w danym miejscu i czasie, natomiast klimat to całość zjawisk pogodowych występujących na określonym obszarze w dłuższym okresie. Pogoda może podlegać dynamicznym zmianom nawet z godziny na godzinę, klimat zaś określa się na podstawie dłuższego okresu obserwacji i pomiarów.
Jednym ze skutków zmian klimatu może być częstsze występowanie ekstremalnych i nietypowych dla danego obszaru zjawisk pogodowych, w tym huraganów, śnieżyc, ulew powodujących powodzie. Zjawiska te mogą wydawać się sprzeczne z diagnozą ocieplenia klimatu, ale są w istocie z nią powiązane.
W ramach reakcji na dezinformacyjne treści zaleca się wyjaśnianie różnicy między pogodą a klimatem oraz możliwych przyczyn i mechanizmów powstawania zjawisk ekstremalnych.

Gdzie szukać informacji?

Linki do weryfikacji twierdzenia

Dezinformacja

Nie ma wzrostu dwutlenku węgla (CO2) w atmosferze

Dwutlenek węgla nie przyczynia się do wzrostu temperatury

Prawda

Istnieje silny związek między skumulowanymi emisjami CO2 a wzrostem globalnej temperatury powierzchni Ziemi

Jak mogła powstać teza?

Dezinformacyjne twierdzenia tego typu pojawiły się prawdopodobnie po opublikowaniu w 2009 roku artykułu Wolfganga Knorra na temat zdolności środowiska przyrodniczego do pochłaniania emitowanego przez człowieka dwutlenku węgla. Tezy o braku znaczenia CO2 mogły powstać w związku z jego minimalną obecnością w atmosferze (0,04 proc.) i przekonaniem, że niewielkie zmiany nie mogą powodować istotnych skutków.

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

Każdego roku wskutek działalności człowieka uwalnia się do atmosfery więcej dwutlenku węgla niż może zostać usunięte w ramach procesów naturalnych. Blisko połowa emitowanego CO2 pozostaje w atmosferze, a reszta jest absorbowana przez oceany i roślinność.
Stężenie dwutlenku węgla w atmosferze jest obecnie o 50 wyższe niż przed rewolucją przemysłową; w ciągu 20 lat wzrosło o 11,4 proc. Określenie tego stężenia umożliwiają bezpośrednie pomiary CO2 dokonywane przez amerykańską rządową instytucję zajmującą się prognozowaniem pogody NOAA (National Oceanic and Atmospheric Administration) w Mauna Loa Observatory na Hawajach od 1958 roku, natomiast dane historyczne pochodzą z analizy rdzeni lodowych.
Im więcej dwutlenku węgla zgromadzonego w atmosferze, tym więcej uwięzionego ciepła słonecznego. Istnieje silny związek między skumulowanymi emisjami CO2 a wzrostem globalnej temperatury powierzchni Ziemi.

Gdzie szukać informacji?

Linki do weryfikacji twierdzenia

Zaprzeczanie lub bagatelizowanie roli antropogenicznych czynników zmian klimatu

Dezinformacja

Globalne ocieplenie to rezultat aktywności Słońca

Prawda

Badania pokazują, że wahania energii dostarczanej przez Słońce nie są wystarczające, aby wyjaśnić globalne ocieplenie

Jak mogła powstać teza?

Jako główne źródło energii w Układzie Słonecznym, Słońce wpływa na klimat Ziemi i przyczynia się do powstawania różnic temperatur. W związku z tym naturalne może być stawianie pytań o znaczenie aktywności Słońca dla globalnego ocieplenia.

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

Badania pokazują, że wahania energii dostarczanej przez Słońce nie są wystarczające, aby wyjaśnić globalne ocieplenie. Na podstawie obserwacji ilości energii słonecznej docierającej do górnej warstwy atmosfery, prowadzonych od 1978 r. za pomocą czujników na satelitach, wiadomo, że nie ma trendu wzrostowego w ilości energii słonecznej docierającej do Ziemi.
Nie obserwuje się ponadto ocieplenia we wszystkich warstwach atmosfery, ale ocieplenie na powierzchni i ochłodzenie w stratosferze. Jest to spowodowane przez nagromadzenie gazów zatrzymujących ciepło w pobliżu powierzchni Ziemi, a nie przez to, że Słońce staje się „gorętsze”.

Gdzie szukać informacji

Linki do weryfikacji twierdzenia

Dezinformacja

Działalność człowieka nie ma wpływu na globalne ocieplenie

Prawda

Liczne niezależne źródła danych pokazują, że globalne ocieplenie to przede wszystkim skutek działalności człowieka

Jak mogła powstać teza?

Podobne twierdzenia mogły powstać w wyniku niewiedzy bądź sprzeciwu wobec działań podejmowanych w celu adaptacji do zmian klimatu.

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

Liczne niezależne źródła danych pokazują, że globalne ocieplenie to przede wszystkim skutek działalności człowieka, stąd mowa o antropogenicznych czynnikach zmian klimatu.
Wnioski takie formułuje się m.in. na podstawie pomiarów dwutlenku węgla w atmosferze. Ich wyniki potwierdzają teorię, że przyczyną ocieplenia są w dużej mierze spalane przez człowieka paliwa kopalne powodujące wzrost koncentracji dwutlenku węgla, a także tlenku azotu.
Inne działania przyczyniające się do wzrostu emisji gazów cieplarnianych to m.in. wycinanie lasów, zwiększanie skali hodowli zwierząt gospodarskich czy stosowanie określonych nawozów.
Gazy cieplarniane, takie jak dwutlenek węgla, metan czy tlenek azotu, zatrzymują ciepło w atmosferze Ziemi i zapobiegają jego wydostawaniu się w przestrzeń kosmiczną, co powoduje globalne ocieplenie.

Gdzie szukać informacji?

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronach ONZ, NASA, ESA, „Nauka o klimacie” prowadzonej przez Fundację Edukacji Klimatycznej, IPCC oraz w przeglądowych artykułach naukowych.

Linki do weryfikacji twierdzenia

Teorie spiskowe dotyczące klimatu i pogody

Dezinformacja

HAARP jest używany do zmiany pogody

HAARP jest używany do wywoływania powodzi

Prawda

Wywoływane w ramach programu HAARP zjawiska nie mają wpływu na pogodę i nie przyczyniają się do ekstremalnych zjawisk

Jak mogła powstać teza?

Teza mogła powstać w wyniku niezrozumienia celu badań prowadzonych w ramach programu HAARP (High-frequency Active Auroral Research Program) i bezzasadnego przypisywania im wpływu na zjawiska pogodowe.

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

HAARP to program badawczy prowadzony w placówce University of Alaska Fairbanks. Skupia się na badaniu procesów zachodzących w najwyższych warstwach atmosfery: termosferze i jonosferze. Wykorzystuje infrastrukturę z nadajnikami o dużej mocy i częstotliwościach (Ionospheric Research Instrument, IRI).
HAARP istotnie wywołuje zaburzenia podobne do oddziaływań naturalnych, ale w wyższych warstwach atmosfery. Zjawiska naturalne są losowe i często trudno je zaobserwować. Dzięki HAARP naukowcy mogą kontrolować, kiedy i gdzie występują zaburzenia i mierzyć ich skutki. Mogą też powtarzać eksperymenty w celu ich potwierdzania.
Wywoływane w ramach programu zjawiska nie mają wpływu na pogodę i nie przyczyniają się do ekstremalnych zjawisk. Fale radiowe w zakresach częstotliwości nadawanych przez HAARP nie są absorbowane w troposferze i stratosferze – poziomach atmosfery, które odpowiadają za pogodę. Infrastruktura HAARP nie stwarza możliwości jej kontrolowania, w tym wywoływania silnych opadów powodujących powodzie.

Gdzie szukać informacji?

Więcej informacji na ten temat można znaleźć na stronach University of Alaska Fairbanks, NOAA, a także w artykułach portali fact-checkingowych. Tezy dotyczące rzekomego użycia HAARP do wywołania powodzi były też wielokrotnie obalane przez portale fact-checkingowe w odniesieniu do konkretnych przypadków, np. powodzi w Hiszpanii i w Nowym Meksyku czy huraganów Helen i Milton w 2024 roku.

Linki do weryfikacji twierdzenia

Dezinformacja

Zasiewanie chmur powoduje ekstremalne zjawiska pogodowe

Amerykańska agencja rządowa modyfikuje pogodę przez zasiewanie chmur

Prawda

Geoinżynieria (w tym zasiewanie chmur) nie wywołuje ekstremalnych zjawisk pogodowych

Jak mogła powstać teza?

Podobne twierdzenia pojawiają się najczęściej w odniesieniu do ulew powodujących powodzie. Mogły powstać w wyniku braku wiedzy na temat inicjatyw z zakresu geoinżynierii, w szczególności zasiewania chmur stosowanego w Zjednoczonych Emiratach Arabskich czy w Stanach Zjednoczonych. Teza mogła też częściowo powstać pod wpływem teorii spiskowych dotyczących nowych technologii (np. 5G) i eksperymentalnych programów badań (np. HAARP).

Jak reagować? Fakty i punkty do dyskusji

Geoinżynieria to wpływanie na procesy zachodzące w środowisku naturalnym w celu wywołania określonych efektów. Jednym z przykładów jest zasiewanie chmur w celu wywołania deszczu. Działania takie mają pomagać w walce z suszą.
Tezy o stosowaniu zasiewania chmur do modyfikacji pogody zaobserwowano także w odniesieniu do działalności amerykańskiej agencji NOAA, która nie finansuje i nie bierze udziału w projektach z zakresu modyfikacji pogody. NOAA w latach 1962-1982 r. udzieliła wsparcia badaniom nad modyfikacją intensywności huraganów (projekt STORMFURY), jednak badania nie odniosły sukcesu, a projekt został przerwany.
Modyfikacja pogody jest możliwa, ale w ograniczonym zakresie. Geoinżynieria nie wywołuje ekstremalnych zjawisk pogodowych.

Gdzie szukać informacji?

Linki do weryfikacji twierdzenia

Podsumowanie

Dezinformacja dotycząca zmian klimatu wynika z kilku czynników:

braku wiedzy w społeczeństwie,
braku zrozumienia systemu komunikacji naukowej,
lęku przed nowymi politykami mającymi na celu zapobieganie lub ograniczanie emisji gazów cieplarnianych
celowych działań osób i grup promujących teorie spiskowe lub negujących fakty naukowe

Mity na temat zmian klimatu pochodzić mogą z internetowych źródeł, takich jak fora, strony, grupy w mediach społecznościowych czy kanały na portalu YouTube. Są one często tworzone przez osoby, które nie posiadają wiedzy lub doświadczenia w dziedzinie badań nad klimatem lub negują ustalenia naukowców.

Popularyzacja nauki

Kluczowym elementem w walce z dezinformacją i jej skutkami jest edukacja oraz popularyzacja nauki. Eksperci specjalizujący się w badaniach nad klimatem powinni angażować się w działania informacyjne, w tym wyjaśnianie podstaw twierdzeń o zmianie klimatu czy podkreślanie znaczenia naukowego konsensusu. Ważne jest także rzetelne odnoszenie się do odmiennych stanowisk, w zakresie merytorycznym bądź w zakresie dotyczącym wiarygodności procesu komunikacji naukowej. Część dezinformacyjnych twierdzeń dotyczących klimatu jest podpierana treściami publikowanymi przez wydawnictwa naukowe bądź wydawnictwa chcące za takie uchodzić (w tym tzw. czasopisma drapieżne). Dlatego istotne jest podkreślanie znaczenia standardów publikowania naukowego, uwzględniających naturalny proces korygowania twierdzeń poprzez rzetelną recenzję czy dyskusje. Ma to szczególne znaczenie w kontekście umiejętności poszukiwania wiarygodnych źródeł informacji.

Klimat i polityka

Wiele fałszywych treści odnoszących się do opisanych wyżej twierdzeń bezpośrednio łączy je z polityką, w tym z działaniami Unii Europejskiej czy międzynarodowych organizacji zajmujących się klimatem. Może to prowadzić do tworzenia i wzmacniania obaw dotyczących ograniczania zakresu wolności obywateli lub ekonomicznych konsekwencji wprowadzania rozwiązań służących osiągnięciu neutralności klimatycznej, a także wzmagania lęku przed przyszłością, spadku zaufania do instytucji publicznych lub do pogłębiania eurosceptycyzmu.

Wojna informacyjna

Dezinformacja na temat klimatu może być też wykorzystywana jako narzędzie wojny informacyjnej. Tworzenie i dystrybuowanie fałszywych i wprowadzających w błąd treści może wpływać na opinię publiczną w innych krajach, osłabiając akceptację międzynarodowych porozumień czy podważając działania rządów.

Charakterystyka dezinformacji o klimacie w liczbach

Wśród danych zgromadzonych w ramach projektu InfoTester[1], treści dezinformacyjne dotyczące klimatu pojawiły się w 380 wzmiankach, co stanowiło 31 proc. wszystkich materiałów w tym obszarze tematycznym (N=1021[2]). Z tych 380 artykułów, 86 proc. zawierało treści o charakterze manipulacyjnym, a 24 proc. – fałszywe twierdzenia. Odnotowano również teorie spiskowe w 12 proc. badanych materiałów (Wykres 5).

Wykres 5. Podział badanych artykułów medialnych kategorii „Climate crisis” ze względu na rodzaj dezinformacji. Możliwy wielokrotny wybór. Opracowanie własne. Źródło danych: https://infotester.pl/projekt-br/.

W dezinformacyjnych artykułach nt. kryzysu klimatycznego wykorzystano emocje takie jak: sprzeciw (218 artykułów, czyli 57 proc. spośród dezinformacyjnych materiałów) i złość (198 artykułów, 52 proc.), a w dalszej kolejności – niepewność (122 artykułów, 32 proc.) i strach (86 artykuły, 23 proc.).

Najczęstsze motywacje, które można przypisać autorom były związane z: próbą wpływu na społeczeństwo (350 artykułów, 92 proc.), forsowaniem jednego punktu widzenia (128 artykułów, 34 proc.) czy próbą wywarcia wpływu na politykę wewnętrzną (66 artykułów, 17 proc.).

Wśród potencjalnych intencji przekazów dezinformacyjnych dominowały trzy aspekty (Wykres 6): promowanie stereotypów (44 proc.), podważanie wiarygodności organizacji międzynarodowych (43 proc.) oraz negowanie faktów naukowych (41 proc.).

Wykres 6. Podział badanych artykułów medialnych kategorii „Climate crisis” ze względu na intencje przekazów dezinformacyjnych. Opracowanie własne. Źródło danych: https://infotester.pl/projekt-br/.

Na uwagę zasługują tu dwa wątki (Wykres 7): wzmacnianie antagonizmów w związku z przekonaniami o kryzysie klimatycznym (164 artykułów) oraz dyskredytowanie międzynarodowych porozumień klimatycznych (162 artykuły). W kolejnych najliczniej odnotowanych wątkach kwestionowano metody przeciwdziałania zmianom klimatycznym, istnienie zmian klimatycznych, czy wpływ człowieka na ten proces.

Wykres 7. Podział badanych artykułów medialnych kategorii „Climate crisis” ze względu na najczęściej podejmowaną tematykę – top 6. Opracowanie własne. Źródło danych: https://infotester.pl/projekt-br/.

Najczęstszą techniką manipulacji przekazem w temacie kryzysu klimatycznego (Wykres 8) było wyolbrzymienie odnotowane w 143 artykułach (38 proc.). Następne w kolejności były cherry picking w 114 analizowanych artykułach (30 proc.) oraz whataboutism w 90 materiałach (24 proc.)[3].

Wykres 8. Najczęściej stosowane techniki manipulacyjne w badanych artykułach medialnych kategorii „Climate crisis” – top 6. Opracowanie własne. Źródło danych: https://infotester.pl/projekt-br/.

[1] Źródło danych ilościowych: INFOSTRATEG I Program Strategiczny Program Badań Naukowych i Prac Rozwojowych, „Zaawansowane technologie informacyjne, telekomunikacyjne i mechatroniczne”, InfoTester – Opracowanie i weryfikacja oryginalnych metod wertykalnej sztucznej inteligencji do automatycznego i precyzyjnego wykrywania dezinformacji, https://infotester.pl/projekt-br/.

[2] Wartość „N” oznacza liczbę ogółem artykułów zgromadzonych w ramach projektu InfoTester w tym obszarze tematycznym.

[3] Cherry picking to wykorzystanie wybiórczych danych, które potwierdzają pozycję lub tezę, ignorując pozostałe materiały badawcze, które temu przeczą. Whataboutism to technika polegająca na odwracaniu uwagi od merytorycznego argumentu przez wprowadzenie niezwiązanego tematu, często w celu unikania odpowiedzi.

Tematy powiązane

Dezinformacja

Udostępnij ten post

Źródła

Najnowsze artykuły

Zobacz wszystko