Młode osoby, a nawet dzieci, coraz częściej rozsyłają do wielu adresatów swoje intymne zdjęcia bądź filmy; rośnie popularność tzw. mailing fame – alarmują specjaliści z NASK. Z badań Dyzurnet.pl, który reaguje na zgłoszenia nielegalnych treści w internecie, wynika także, że narasta zjawisko przemocy bazującej na wykorzystywaniu materiałów o charakterze seksualnym.

W statystykach Dyżurnet.pl i w zewnętrznych badaniach widać wyraźny wzrost liczby treści o charakterze seksualnym tworzonych przez użytkowników (self-generated content lub self-generated CSAM) i udostępnianych w internecie. Badanie szwedzkiej organizacji ECPAT, przeciwdziałającej seksualnemu wykorzystywaniu dzieci, pokazuje, że 48 proc. małoletnich przesłało innym swoje intymne zdjęcie^[1]. Co gorsza, średnio jeden na sześciu chłopców przyznał, że takie zdjęcie było później dystrybuowane bez jego zgody. W przypadku dziewczynek podobny problem dotyczył już co piątej z nich.

Dzieci i młodzi ludzie wysyłają swoje intymne zdjęcia nawet nieznajomym

Podobne wyniki przedstawia najnowszy raport amerykańskiej fundacji THORN o tworzeniu i dystrybuowaniu treści self-generated. W badaniu przeprowadzonym na grupie 1142 amerykańskich dzieci i nastolatków w wieku od  9 do 17 lat, wysyłanie własnych intymnych zdjęć potwierdził co siódmy ankietowany. Jedna trzecia z nich przyznała, że wytworzone przez siebie treści o charakterze seksualnym wysłała nieznanej osobie, prawdopodobnie dorosłej^[2]. 69 proc. respondentów zadeklarowało z kolei, że osoba, której wysłali intymne zdjęcia, była ich chłopakiem lub dziewczyną^[3]. Jedna czwarta ankietowanych uważa, że to naturalne, aby takimi materiałami się wymieniać z rówieśnikami.

W badaniu „Nie na pokaz”, przeprowadzonym przez Dyżurnet.pl w 2022 roku, zaobserwowano natomiast rosnącą popularność mailing fame. Wiadomości o charakterze intymnym młodzi ludzie wysyłali do wielu adresatów, zwykle po to, by zwrócić na siebie uwagę^[4]. Jako motywację wskazywali chęć poprawy humoru, zwiększenie poczucia własnej wartości, a w przypadku zdjęć wysłanych partnerowi – pokazanie zaangażowania w związek.

Mowa tu głównie o materiałach wysyłanych dobrowolnie i do konkretnych osób. W wielu przypadkach był to jednak początek poważnych problemów, gdy zdjęcia trafiały w niepowołane ręce lub zostały udostępnione publicznie. W grę wchodzą wówczas zjawiska związane z przemocą i wykorzystaniem intymnych zdjęć, określane jako IBSA oraz NCII.

Już nie revenge porn, ale IBSA

IBSA (Image Based Sexual Abuse) to termin obejmujący te odmiany przemocy w internecie, które polegają na wykorzystaniu materiałów przedstawiających kogoś w sytuacji intymnej. Nie chodzi tylko o ich udostępnianie, ale również np. szantaż, wyłudzenie, zmuszanie do podjęcia innych działań lub samo nielegalne pozyskiwanie tego typu treści. Nie ma też znaczenia, czy ktoś sam stworzył takie materiały (self-generated content), czy też zarejestrowała je inna osoba (za zgodą osoby przedstawionej na zdjęciu/filmie lub bez zgody, czy nawet wiedzy). Do IBSA zalicza się również niepokojący trend wykorzystywania sztucznej inteligencji do wytwarzania materiałów pornograficznych z użyciem wizerunku realnej osoby (deep fakes).

Czym jest NCII?

NCII (Non-consensual Intimate Images) to odmiana przemocy bazującej na materiałach wizualnych, na których utrwalono wizerunek osoby w kontekście intymnym (IBSA). W przypadku NCII chodzi tylko o materiały, które zostały udostępnione bez zgody zainteresowanej osoby lub istnieje ryzyko, że to się wydarzy. To właśnie brak zgody (ang. consent) na upublicznienie traktowany jest jako główny wyróżnik tego zjawiska, które w przeszłości określane było mianem revenge porn, czyli „pornografią z zemsty”. Ten ostatni termin jest jednak zbyt wąski – sugeruje, że jedynie (były) partner może być sprawcą szkodliwego działania.

Materiały, które później są kwalifikowane jako NCII (gdy ktoś udostępni je bez zgody), mogą powstać na skutek szantażu na tle seksualnym. Bywa też, że dorosły sprawca nawiązuje z dzieckiem relację o podłożu erotycznym i nakłania je do przesłania intymnych zdjęć. Zdarza się, że oferuje w zamian pieniądze czy prezenty.

Najczęściej jednak NCII pojawia się wówczas, kiedy zdjęcie lub film zostały wykonane oraz przesłane konkretnej osobie dobrowolnie, natomiast później, już bez zgody, zostały rozpowszechnione.

Przemoc w sieci ma podobne skutki, jak fizyczna napaść na tle seksualnym

Osoby poszkodowane przez rozpowszechnianie materiałów intymnych bez ich zgody często zgłaszają dolegliwości takie jak stany lękowe, depresja i objawy stresu pourazowego. Doświadczają poczucia utraty kontroli i braku cielesnej autonomii. Skutki są bardzo zbliżone do tych odczuwanych przez ofiary fizycznej napaści na tle seksualnym.

W badaniu „Nie na pokaz”, zrealizowanym przez Dyżurnet.pl, zapytano młode osoby o ich doświadczenia z wysyłaniem i otrzymywaniem materiałów intymnych. Respondenci przyznawali, że fakt wycieku zdjęć lub filmów prezentujących kogoś w sytuacji intymnej może zniszczyć mu życie lub sprowokować do zachowań autodestrukcyjnych. W drastycznych, ale wcale nierzadkich przypadkach, może prowadzić do próby samobójstwa.

Problemem jest również wtórna wiktymizacja, czyli sytuacja, w której osoba poszkodowana poprzez udostępnienie jej zdjęć uznawana jest za winną samej sobie, ponieważ środowisko uważa, że stworzyła takie materiały lekkomyślnie lub zgodziła się je stworzyć. W raporcie fundacji THORN aż jedna trzecia nastolatków uważa, że za upublicznienie takich materiałów winę ponosi głównie osoba, która się na nich znajduje^[5].

Jak usunąć z internetu materiały intymne udostępnione bez zgody?

Jak pokazują statystyki, osoby małoletnie, które doświadczyły przemocy seksualnej w internecie, niechętnie szukają pomocy w świecie rzeczywistym. Aż 1/5 z nich nie rozmawiała z nikim o swoim problemie, natomiast jeśli młody człowiek decyduje się na szukanie pomocy, to 1,5-krotnie częściej sięga po rozwiązania dostępne online. W tym momencie dostępne są już narzędzia angielskojęzyczne, które w bezpieczny, a równocześnie skuteczny sposób ułatwiają i przyśpieszają usuwanie materiałów NCII z internetu, takie jak Take it Down oraz StopNCII.

Dokładne omówienie zjawisk takich jak szantaż na tle seksualnym, IBSA, NCII oraz grooming pojawi się w raporcie Dyżurnet.pl za rok 2023.

Obejrzyj webinar na temat NCII

19 marca 2024 roku o godzinie 17:00 odbędzie się webinar poświęcony zjawisku NCII oraz przemocy w internecie, bazującej na wykorzystywaniu materiałów o charakterze seksualnym. Weźmie w nim udział Patrycja Wonatowska, psycholożka, seksuolożka i ekspertka SEXEDPL oraz dwoje ekspertów zespołu Dyżurnet.pl: Aleksandra Osuch i Arkadiusz Michałowski.