Dzieci i młodzież spędzają coraz więcej czasu online. Badania NASK „Nastolatki 3.0” mówią, że jest to nawet 5 godzin dziennie, a w dni wolne ponad 6 godzin. To, co powinno niepokoić, to przede wszystkim zagrożenia, niebezpieczne trendy, na które młodzi ludzie natrafiają w sieci. Eksperci z Dyżurnet.pl przygotowując Raport roczny 2021, zwrócili uwagę, iż poza groomingiem (uwodzenie nieletniego), szantażem na tle seksualnym czy sextingiem, na sile przybrało inne niepokojące zjawisko – wytwarzanie przez osoby małoletnie i publikowanie w sieci treści o charakterze seksualnym.
Przeglądając statystyki z innych państw widać, że te zachowania nasilają się i dotyczą coraz młodszych osób. Zespół Dyżurnet.pl zlecił przeprowadzenie badania jakościowego, które pozwoliłoby poznać perspektywę młodych ludzi produkujących oraz otrzymujących materiały intymne oraz diagnozującego czy znane są im konsekwencje oglądania i udostępniania takich treści.
We wstępie do Raportu „Nie na pokaz” który jest analizą wyników badania dotyczącego treści intymnych publikowanych przez młodzież, czytamy: „Wyniki badania, mimo zakresu pracy Zespołu Dyżurnet.pl i znajomości tematu zagrożeń, z jakimi mogą się zetknąć osoby niepełnoletnie w internecie, były zaskakujące. Okazało się, że zjawisko sextingu oraz wytwarzania treści „self-generated sexual content” przez osoby nieletnie jest dużo bardziej powszechne, niż wcześniej nam się zdawało”.
Wiedza na temat cyberbezpieczeństwa to jeden z podstawowych aspektów kształtowania społeczeństwa informacyjnego. Warto przy okazji pamiętać, że cyberbezpieczeństwo to również świadomość prywatności w sieci, ochrony swoich danych i wizerunku oraz ochrony siebie przed osobami, które naruszają nasze granice związane z tymi obszarami. Raport z badania na temat intymnych treści w sieci pokazuje, jak ważne są to zagadnienia. Zachęcam rodziców, nauczycieli, opiekunów do zapoznania się z Raportem i podejmowania rozmów z dziećmi i młodzieżą na temat cyberbezpieczeństwa w tym kontekście – mówi Minister Janusz Cieszyński Sekretarz Stanu, Pełnomocnik Rządu ds. Cyberbezpieczeństwa.
W Raporcie znajdziemy informacje na temat tego, jak polskie prawo określa materiały przedstawiające treści o charakterze intymnym lub pornograficznym. Warto zapoznać się z przepisami, które określają jakie treści czy czynności są karane i podlegają ściganiu z urzędu. Jednak to, na co eksperci z Zespołu Dyżurnet.pl zwracają szczególną uwagę to treści intymne, które są samodzielnie wytwarzane i publikowane przez dzieci i młodzież. Samodzielnie nie zawsze oznacza dobrowolnie – to najważniejsza wiedza, którą powinni kierować się dorośli. Raport z badania, ale również zgłoszenia otrzymywane przez Dyżurnet.pl, jasno pokazują, że treści intymne powstają w różny sposób, nie zawsze użytkownicy zdają sobie sprawę z dalszych konsekwencji swojego postępowania i dopiero w sytuacji wycieku zastanawiają się nad prywatnością. Zdarzają się jednak sytuacje, gdy osoba nieletnia jest przymuszana szantażem do wytwarzania takich treści lub jej materiały intymne są publikowane w sieci bez jej zgody. Takie sytuacje zawsze powinny budzić czujność rodziców i opiekunów, ponieważ może kryć się za nimi przemoc rówieśnicza lub przemoc, szantaż ze strony dorosłych.
Z Raportów rocznych Zespołu Dyżurnet.pl dowiadujemy się, że w 2019 roku z 2157 zgłoszeń CSAM (treści pokazujące seksualne wykorzystanie dziecka) 9% było materiałami intymnymi wytworzonymi samodzielnie przez osobę małoletnią, w 2020 roku z 2517 zgłoszeń CSAM 14% było materiałami intymnymi wytworzonymi samodzielnie przez osobę małoletnią, zaś w 2021 roku z 2069 zgłoszeń CSAM 8% było materiałami intymnymi wytworzonymi samodzielnie przez osobę małoletnią.
Z kolei z Badania „Nastolatki 3.0” przeprowadzonego w grudniu 2020 roku wynika, że co piąty nastolatek doświadczył przemocy w internecie. Najczęstszymi jej przejawami są: wyzywanie (29,7%) ośmieszanie (22,8%) czy poniżanie (22%). Co trzeci małoletni badany deklaruje, że nie podejmuje żadnego działania, nawet rozmowy z bliskimi czy innymi osobami, które mogłyby mu udzielić wsparcia w takiej sytuacji (32,4%). Równie alarmujące są wyniki tego samego badania dotyczące kontaktu młodych ludzi z treściami o charakterze pornograficznym. Co czwarty nastolatek oglądał treści pornograficzne w internecie (28,6%). Płeć w tym względzie mocno różnicuje deklaracje. Wśród dziewcząt co piąta ankietowana (22,0%), a wśród chłopców co trzeci respondent (36,1%) mieli kontakt z pornografią online. Analiza ze względu na wiek pokazuje, że w ciągu kilku lat (11-12 a 16-17 rokiem życia) następuje lawinowy przyrost doświadczeń związanych z pornografią w internecie (11,6% – szkoła podstawowa; 45,8% – szkoła średnia).
Wiedza rodziców o doświadczeniach ich dzieci w zakresie kontaktów z materiałami pornograficznymi w internecie jest bardzo ograniczona. Tylko co dziesiąty rodzic (9,0%) zadeklarował, że jego dziecko widziało takie treści w internecie, dwoje na trzech rodziców twierdzi, że jego dziecko nie miało kontaktu z pornografią (64,5%), a co czwarty (26,4%) nie posiada na ten temat wiedzy.
NASK w różnych swoich działach prowadzi badania i statystyki, które pozwalają diagnozować sytuacje, ale też problemy i zagrożenia związane z cyfrowym światem. Zarówno cykliczne badania „Nastolatki 3.0”, jak i Raporty roczne Zespołu Dyżurnet.pl, pokazują nam, jakie są deficyty, zasoby, zagrożenia i niebezpieczeństwa związane z dziećmi i młodzieżą. Ich dobro, ale też edukacja dorosłych w tym obszarze są dla nas priorytetem. Zwłaszcza, iż Zespół Dyżurnet.pl realizuje zadania w ramach obowiązków CSIRT NASK. Raport na temat intymnych treści w sieci poszerza ten obraz cyfrowej rzeczywistości nieletnich i skłania do tego, by jak najmocniej angażować dorosłych w zapewnianie wsparcia i przekazywanie wiedzy młodym ludziom – mówi Wojciech Pawlak Dyrektor NASK.
Badanie dotyczące publikowania treści intymnych przez młodzież pokazało, że zarówno zbyt wczesny kontakt dziecka z treściami pornograficznymi, jak upublicznienie własnych intymnych materiałów mogą być dla młodej osoby przeżyciem traumatycznym. Podobnie dzieje się w sytuacji, gdy dziecko jest uwodzone lub szantażowane. W takich sytuacjach niezwykle ważna jest odpowiednia wspierająca reakcja dorosłych – przede wszystkim rodziców, ale też nauczycieli. Młodzi ludzie wskazują też na dużą i ważną rolę wsparcia otrzymywanego od rówieśników.
Dlatego w podsumowaniu Raportu znajdują się wskazówki dla dorosłych, jak właściwie reagować w sytuacji, w której dowiadują się, że dziecko miało kontakt lub udostępniło treści intymne w sieci. W przypadku młodszych dzieci bardzo ważne jest odpowiednie skonfigurowanie i zabezpieczenie urządzeń, z których korzysta dziecko. Trzymanie się zasad i regulaminów mediów społecznościowych, które określają minimalny wiek użytkowników, ale też kontrola treści i materiałów tworzonych przez dziecko. Warto też pamiętać o tym, że często sami rodzice udostępniają w sieci zdjęcia czy filmy ze swoimi dziećmi, które im wydają się niewinne, a mimo to mogą znaleźć się w bazach pedofili. O tym, że w sieci nic nie ginie, a każdy opublikowany tam materiał będzie już zawsze dostępny, powinni wiedzieć i pamiętać przede wszystkim dorośli. W przypadku młodzieży nacisk powinien być położony na zasady cyberbezpieczeństwa, ale także poczucia własnej wartości, budowania swojego wizerunku.
W Raporcie czytamy: „Szacunek do własnego ciała oraz umiejętność asertywnego odmawiania są kluczowe w budowaniu pewności siebie oraz poczucia własnej wartości. Naucz dziecko umiejętności dokonywania dobrych wyborów przez diagnozowanie motywów działania (swoich i innych) oraz widzenia krótko- i długofalowych skutków. Nawet w potencjalnie bezpiecznej relacji dzielenie się materiałami intymnymi może być niebezpieczne. Pamiętaj, że najlepiej działają przykłady, dlatego rozmawiajcie o różnych sytuacjach, których doświadczają rówieśnicy. Starajcie się wspólnie znaleźć alternatywne rozwiązania”.
To, co w Raporcie zostało podkreślone wielokrotnie, to wsparcie, które na każdym etapie jest bardzo ważne dla dziecka. Nawet wówczas, gdy jego intymne materiały wyciekną do sieci, należy pamiętać, by nie obwiniać dziecka, nie karać, sam fakt upowszechnienia tych materiałów jest dla niego wystarczającą karą. W sytuacji, gdy dziecko padło ofiarą uwodzenia lub szantażu na tle seksualnym, sytuację taką należy zgłosić do Zespołu Dyżurnet.pl oraz na Policję.
Materiały intymne młodych ludzi to trudny i poważny temat. Warto pamiętać o tym, by nie obarczać dziecka odpowiedzialnością za to, co się stało. Działania nieletnich często wynikają z nieświadomości, braku wiedzy, niemożności przewidywania konsekwencji, ale też etapu rozwojowego, w którym świadome łamanie i sprawdzanie granic jest naturalnym działaniem. Pamiętajmy o tym jako dorośli i przede wszystkim otoczmy dziecko troską, zrozumieniem, empatią. Ono często przeżywa tragedię, której podstawą są intymne materiały i potrzebuje przede wszystkim wsparcia w poradzeniu sobie z tą trudną sytuacją – mówi Martyna Różycka, Kierownik Zespoły Dyżurnet.pl.
Badanie zostało przeprowadzone w lipcu i sierpniu 2021 ze środków Polskiego Centrum Programu Safer Internet. W badaniu udział wzięły osoby w dwóch grupach wiekowych – 18-21 lat oraz 22-24 lata, każdy wywiad z respondentem trwał 1,5 godziny. Badanie obejmowało pytania również o wcześniejsze doświadczenia respondentów związane z treściami intymnymi w sieci. Analiza odpowiedzi respondentów sprawia, że Raport z badania dostępny: https://dyzurnet.pl/uploads/2022/02/Publikacja-Nie-na-pokaz.pdf jest adresowany przede wszystkim do rodziców, nauczycieli, opiekunów młodzieży w wieku 12-17 lat. Zachęcamy do zapoznania się z Raportem!
