We współczesnym, opartym na technologiach cyfrowych świecie, informacja oraz jej przepływ i zasięg stanowią o potędze państw i korporacji. Środowisko informacyjne jest siecią neuronową globalnej ekonomii, a szybkość i jakość przekazu wpływają na nastroje i postawy społeczne, politykę oraz doktryny bezpieczeństwa.

Jak każda sieć, również ta jest podatna na uszkodzenia i zakłócenia, które mogą prowadzić do wielosektorowych reakcji łańcuchowych, skutkujących lokalnymi, regionalnymi a nawet ogólnoświatowymi kryzysami. Dezinformacja jest wirusem infekującym przestrzeń informacyjną od lat. Powszechna cyfryzacja znacząco zwiększyła jednak tempo i zasięg oddziaływania dezinformacji, tak jak globalna sieć transportowa przyspieszyła tradycyjne pandemie. Tak samo jak w przypadku zwalczania wirusów, niezbędne w przeciwdziałaniu dezinformacji jest jej dokładne zbadanie i opisanie oraz skoordynowane przerywanie łańcuchów zdarzeń prowadzących do kolejnych infekcji. Narzędziem, które integruje takie procesy jest DISARM Framework.

Ramowy model DISARM (ang. Disinformation Analysis and Resilience Mapping) autorstwa DISARM Foundation, stał się kluczowym narzędziem ułatwiającym zwalczanie dezinformacji, szczególnie w obszarze manipulacji informacjami i ingerencji zagranicznej (ang. FIMI, Foreign Information Manipulation and Interference). DISARM Framework jest metodologią analizowania, mapowania oraz przeciwdziałania kampaniom dezinformacyjnym, polegającą na opisywaniu procesów tworzenia operacji dezinformacyjnych i ułatwianiu skoordynowanych odpowiedzi. Sam model nie jest narzędziem pozwalającym na zwalczanie jakichkolwiek operacji czy fałszywych informacji, jest jedynie sposobem ich opisywania w celu identyfikacji skutecznych sposobów przeciwdziałania. Dzięki jednolitej metodologii analitycy z różnych krajów mogą łatwo wymieniać się informacjami na temat kampanii dezinformacyjnych.

Poniższe omówienie wyjaśnia, jak DISARM Framework wspiera zarówno analizę, jak i zakłócanie tych operacji, oraz oferuje transnarodowe podejście do zharmonizowania wysiłków podejmowanych przez instytucje i organizacje.

Wykorzystanie modelu DISARM w zwalczaniu łańcuchów dezinformacyjnych

Model DISARM umożliwia analitykom rozbicie cyklu życia kampanii dezinformacyjnych, czyli tzw. „łańcuchów zabijania” (ang. kill chains) czy też „łańcuchów dezinformacji”, na odrębne, możliwe do zarządzania fazy, z których każda charakteryzuje się unikatowymi cechami, celami oraz podatnościami. Typowy łańcuch dezinformacyjny obejmuje etapy, takie jak planowanie, przygotowanie, wykonanie oraz ocenę skuteczności operacji. Dzięki klasyfikacji działań kampanii na tych etapach, analitycy mogą zidentyfikować konkretne punkty, w których interwencja jest najbardziej wskazana, bądź najbardziej skuteczna.

Przykładowo, technika amplifikacji treści w fazie wykonania, często realizowana za pomocą sieci botów, skoordynowanych fałszywych bądź propagandowych kont, może zostać zakłócona poprzez sprawną realizację polityk platform społecznościowych, które wykrywają podejrzane działania, bądź reagują na zgłoszenia od instytucji i użytkowników, a następnie ograniczają zasięg dezinformacji np. poprzez usuwanie kont. Model DISARM dodatkowo wspiera ten proces, umożliwiając analitykom jednolite oznaczanie treści, aktorów i platform zaangażowanych na każdym etapie procesu, co pozwala na stworzenie kompleksowego widoku łańcucha dezinformacji, możliwego do przedstawienia decydentom i platformom. Z takiego poziomu zdecydowanie łatwiej doprowadzić do sprawnej odpowiedzi na konkretne operacje dezinformacyjne.

Centralną cechą modelu DISARM jest nacisk na odporność operacyjną. Dzięki mapowaniu kampanii na całym łańcuchu, analitycy mogą przewidywać potencjalne punkty eskalacji i ewolucji, na przykład gdy kampania może przejść na inne narracje lub rozszerzyć swój zasięg na różne platformy. Przykładowo, w okresach wyborczych lub podczas kryzysów geopolitycznych, aktorzy państwowi często nasilają ofensywne kampanie dezinformacyjne, aby wykorzystać zwiększoną wrażliwość społeczną w innych krajach. Dzięki ustrukturyzowanej analizie w modelu DISARM, można przewidywać oraz wcześnie wykrywać takie operacje i współpracować z platformami w celu monitorowania oraz łagodzenia skutków fałszywych narracji, zanim spowodują one poważne szkody.

Wzmacnianie skoordynowanych odpowiedzi transnarodowych i koordynacji międzyinstytucjonalnej

Oprócz zapewnienia solidnej struktury analitycznej, model DISARM wspiera skoordynowane odpowiedzi na dezinformację pomiędzy instytucjami oraz państwami. Ze względu na częsty transnarodowy charakter dezinformacji, skuteczne środki przeciwdziałania często wymagają wspólnych działań instytucji, organizacji międzynarodowych oraz interesariuszy sektora prywatnego, w tym platform społecznościowych i firm zajmujących się cyberbezpieczeństwem. Wspólna terminologia i ustrukturyzowane podejście w modelu DISARM umożliwiają jednolite rozumienie kampanii dezinformacyjnych, co zmniejsza ryzyko nieporozumień i zwiększa spójność przeciwdziałania.

Zastosowania modelu DISARM w praktyce, studium fikcyjnego przypadku

Przeciwdziałanie dezinformacji przedwyborczej w Republice

Tło: W Republice, mniejszym kraju graniczącym z Federacją, zbliżają się wybory parlamentarne. Scena polityczna jest zróżnicowana: o władzę walczą uznane partie liberalne i konserwatywne, a także rosnący w siłę ruch skrajnie prawicowy o sympatiach pro-federacyjnych. Stosunki między Republiką a Federacją są napięte od lat, przede wszystkim z uwagi na przygraniczne tereny sporne, a Federacja jest oskarżana o ingerowanie w wewnętrzne sprawy Republiki.

Federacja uruchamia dwutorową strategię wojny hybrydowej, której celem jest destabilizacja Republiki i wpływ na wynik wyborów:

• Destabilizacja południowej granicy: Federacja doprowadza do wybuchu wojny domowej w swoim zamorskim terytorium zależnym i wykorzystując desperację uchodźców organizuje ich masowy przerzut do kraju, wywiera presję migracyjną na południową granicę Republiki. To obciąża zasoby Republiki i tworzy podatny grunt dla niepokojów społecznych.

• Kampania dezinformacyjna: Jednocześnie Federacja uruchamia kompleksową kampanię dezinformacyjną, mającą na celu wykorzystanie napływu migrantów w celu wsparcia populistycznych partii pro-federacyjnych.

Kampania dezinformacyjna budowana jest stopniowo. Data wyborów jest znana, od pewnego czasu trwa również operacja wywierania kontrolowanej presji migracyjnej na granicę, więc odpowiednie zasoby zostają z wyprzedzeniem przekazane departamentom specjalizującym się w prowadzeniu wojny informacyjnej. Uruchomione zostają farmy trolli, kanały propagandowe oraz sieci botów działających dzięki AI.

Kampania oparta jest o cztery standardowe filary; planowanie, przygotowanie, wykonanie i ocenę. Analitycy Republiki na bieżąco obserwują działalność Federacji i opisują ją za pomocą kodów modelu DISARM¹.

Na etapie planowania przez propagandzistów Federacji opracowana zostaje strategia (TA01: Plan Strategy), określani i analizowani są odbiorcy fałszywych treści (T0073: Determine target Audience; TA13: Target Audience Analysis), wdrożona zostaje technika dezinformacyjna „5D” (T0075-79: Dismiss, Distort, Dismay, Distract, Divide), mająca na celu zdominowanie środowiska informacyjnego i podzielenie społeczeństwa Republiki.

Etap przygotowania zostaje oparty na szeregu aktywności: rozwijaniu narracji (TA14: Develop Narratives), przygotowaniu treści (TA06: Develop Content), przygotowaniu odpowiedniej infrastruktury w mediach społecznościowych (TA15: Establish Social Assets), przygotowaniu fałszywych stron internetowych (T0013: Create Inauthentic Websites), wykorzystaniu teorii spiskowych (T0022: Leverage Conspiracy Theory Narratives), stworzeniu chaosu informacyjnego (T0019: Generate Information Pollution), przeinaczaniu faktów (T0023: Distort Facts), tworzeniu fałszywych kont (T0090: Create Inauthentic Accounts), wykorzystywaniu komór echa i baniek filtrujących (T0102: Leverage Echo chambers/Filter Bubbles).

Etap wykonania operacji wykorzystuje taktyki z etapu przygotowania poprzez: zalewanie sfery informacyjnej przygotowanymi treściami (T0049: Flooding the Information Space), ośmieszanie i „cancelowanie” oponentów (T0048:001: Boycott/Cancel Opponents), publikowanie fałszywych postów i bazujących na dezinformacji memów (T0115: Post Content i T0115.001: Share Memes), wykorzystywanie reklam na platformach społecznościowych wycelowanych w grupy podatne na dezinformacje – wyborców partii populistycznej (T0114: Deliver Ads), organizowanie wydarzeń takich jak manifestacje i wiece sprzeciwu wobec zdarzeń które nie miały miejsca (T0057: Organize Events). Następnie akcja jest analizowana na etapie oceny (TA12: Assess Effectiveness).

Dzięki bieżącej obserwacji kampanii i jej opisywaniu według metodologii DISARM Framework Blue, instytucje i służby Republiki koordynują odpowiedź razem z platformami społecznościowymi.

Wdrażane są działania zwalczające dezinformację oraz przeciwdziałające negatywnemu przekazowi Federacji; rzetelne przedstawianie bieżącej sytuacji na granicy i sprawnego działania służb (C00022: Positive campaign to promote feeling of safety), monitorowanie procesów tworzenia sieci fałszywych kont w celu ich późniejszego usunięcia (C00153: Take pre-emptive action against actors’ infrastructure), stworzenie konkurencyjnej narracji tłumaczące faktyczny, a nie wyolbrzymiony przebieg kryzysu (C00030: Develop competing narrative, truth based), moderację treści na platformach (C00107: Content moderation), blokowanie i usuwanie treści pochodzących od botów i z farm trolli (C0071: Block source of pollution oraz C0085: Mute content), przekierowywanie wyników wyszukiwania w przeglądarkach z fałszywych informacji na treści zgodne z prawdą i obiektywne (C00195: Redirect searches away from disinformation), dominowanie rynku reklamowego przekazem zgodnym z faktami i edukującym na temat dezinformacji (C00105: buy more advertising than misinformation creators), ograniczanie zasięgów fałszywych treści w mediach społecznościowych (C00117: de-amplify so the message is seen by fewer people), ujawnianie kto stoi za fałszywym przekazem (C00115: Expose actor and intentions), wykorzystywanie humorystycznych treści w celu wyśmiania prób manipulacji społeczeństwem (C00211: Use humorous counter-narratives), wspieranie wysiłków fact-checkerów (C00040: third party verification for people).

Każda taktyka wykorzystywana przez zewnętrznych aktorów może być zwalczana przez instytucje i platformy, jeśli tylko zostanie ujawniona i opisana. Przerwanie łańcucha budowania operacji informacyjnej poprzez identyfikację i eliminację jednego lub wielu jego elementów może doprowadzić do załamania się całej szkodliwej operacji. DISARM Framework jest modelem, który ma ułatwić i przyspieszyć ten proces, oraz umożliwić wymianę informacji lokalnie i globalnie. Jako darmowe i łatwe w użyciu narzędzie open-source jest szczególnie cenną bronią w walce z dezinformacją.

Więcej informacji na temat DISARM Framework: https://www.disarm.foundation/framework