Jak ochronić dzieci przed szkodliwymi treściami? Pornografią, hejtem, patoinfluencerami

Tematem przewodnim Kongresu Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej (OSE) była bowiem w tym roku ochrona dzieci i młodzieży przed szkodliwymi treściami w sieci. W konferencji, która co roku gromadzi przedstawicieli oświaty i tych, którym bliskie jest zagadnienie bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w sieci, wzięło udział prawie 2500 osób – stacjonarnie i online.

Spotkali się z ekspertami, naukowcami, przedstawicielami administracji publicznej i organizacji pozarządowych, by wziąć udział w debatach i poznać praktyczne rozwiązania, które mogą realnie wpływać na poprawę bezpieczeństwa dzieci i młodzieży w internecie.

Jak chronić małoletnich przed szkodliwymi treściami – założenia projektu ustawy

Z badań instytutu NASK, przedstawionych w raportach „Nastolatki wobec pornografii cyfrowej” oraz „Nastolatki 3.0” wynika, że średnia wieku, w którym dzieci pierwszy raz zetknęły się z treściami pornograficznymi w internecie, to niespełna 11 lat, a prawie co piąty (18,5%) ankietowany miał mniej niż 10 lat, kiedy po raz pierwszy widział treści o charakterze seksualnym

–  Na początku tego roku zebrała się grupa z Departamentu Telekomunikacji Ministerstwa Cyfryzacji, instytutu NASK i działającego tam Dyżurnetu. Zastanawialiśmy się, co zrobić, żeby w Polsce wyeliminować tę patologiczną sytuację, w której dziecko od treści pornograficznych oddziela tylko jedna plansza, plansza z pustą kratką – mam 18 lat, wchodzę dalej. To sytuacja niedopuszczalna – relacjonował Michał Gramatyka, sekretarz stanu w Ministerstwie Cyfryzacji. – Zaczynamy walkę z ekspozycją dzieci na treści pornograficzne.

Nowe prawo ma m.in. nałożyć na dostawców treści pornograficznych obowiązek wprowadzenia skutecznej weryfikacji wieku dla użytkowników danego serwisu.

– Chcieliśmy objąć regulacjami nie tylko podmioty polskie, które mają siedzibę na terenie Polski, ale również te, które mają siedzibę poza granicami – czy to w Unii Europejskiej, czy w państwach trzecich – natomiast świadczą usługi użytkownikom na terenie Polski – podkreśliła Agnieszka Chruszcz z Departamentu Telekomunikacji w resorcie cyfryzacji.
Z innymi założeniami ustawy o ochronie małoletnich przed treściami szkodliwymi w internecie można zapoznać się TUTAJ.

Coraz więcej dzieci nie wie, kiedy ich granice są przekraczane

Z raportu NASK „Nastolatki 3.0” wynika, że młodzież spędza online średnio ponad pięć godzin każdego dnia, a w dni wolne od zajęć młodzi wpatrują się w ekran urządzenia nawet sześć godzin. Co robią w sieci? Słuchają muzyki, oglądają filmy, kontaktują się z przyjaciółmi i rodziną, korzystają z mediów społecznościowych, szukają materiałów edukacyjnych. Stykają się też z niebezpiecznymi treściami – ich katalog jest naprawdę szeroki: od narażenia na hejt, cyberprzemoc, obrazy pełne okrucieństwa wobec ludzi i zwierząt, zachęcanie do podejmowania ryzykownych zachowań, promowanie seksizmu i mowy nienawiści, po dostęp do pornografii i hazardu online.

Marta Witkowska, ekspertka ds. edukacji cyfrowej w NASK, mówiła o znanych już zjawiskach, takich jak internetowe challenge’e, ale też o nowych niepokojących trendach: digital self-harm, normalizacji hejtu i zachowań zagrażających zdrowiu i życiu czy o „podziemnych” niemoderowanych czatach, zamkniętych infosferach.

–  Z roku na rok wzrasta odsetek dzieci i młodzieży, którzy w badaniach mówią nam: „nie wiem, czy to, co widzę w sieci, czy to, jak inni ludzie się do mnie zwracają w sieci, jest hejtem, czy jest krzywdzące, czy jest przemocą, czy nie”. Dlatego duże zadanie przed nami to nie tylko ograniczać kontakt z takimi treściami, ale też uczyć dzieci rozpoznawania, kiedy ich granice są przekraczane – mówiła Marta Witkowska.

Jak niebezpieczne treści wpływają na dzieci?

Uczestnicy konferencji usłyszeli, z jakimi niebezpiecznymi materiałami stykają się dziś dzieci online, kim są patoinfluencerzy i dlaczego młodzi się na nich wzorują. Paneliści dyskutowali także o promowaniu przez internetowych „idoli” treści, które – choć są legalne w świetle prawa – mogą być bardzo szkodliwe dla dzieci i młodzieży.

Już sporadyczny kontakt z niebezpiecznymi treściami wpływa na emocje i samopoczucie dziecka. A regularne oglądanie szkodliwych materiałów oddziałuje na postrzeganie świata, wzmacnia skłonność do podejmowania ryzykownych działań, w tym niezgodnych z normami społecznymi, znieczula na losy ofiar przemocy, utrwala negatywne stereotypy i fałszywe poglądy na sferę seksualności, a nawet może zachwiać osobowością młodych ludzi.

Ponadto rozmawiano o wpływie AI na tworzenie niebezpiecznych materiałów czy o roli chatbotów w szerzeniu dezinformacji i teorii spiskowych.

– Mamy powiedzenie: jesteś tym, co jesz. Tak samo jest z tym, na co poświęcamy czas. Sama dostępność technologii jeszcze nie warunkuje, czy pójdziemy w tę, czy w tę stronę. Mamy przecież też nieograniczony dostęp do książek, do wiedzy, ale ludzie w bardzo różny sposób z tego korzystają. Kluczowe jest krytyczne myślenie, krytyczne podejście do treści, z którymi mamy kontakt w internecie – mówił Maciej Dudkiewicz, dyrektor Pionu Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Projektów w NASK.

Europejskie rozwiązania i potrzeba współpracy globalnej

Eksperci podkreślali, że z jednej strony niezwykle ważna jest edukacja medialna, uczenie krytycznego myślenia oraz budowanie w dzieciach odporności na negatywne wpływy pseudoinfluencerów. Z drugiej strony mówili o potrzebie tworzenia rozwiązań systemowych.

Kongres OSE 2024 był okazją, by zapoznać się ze sprawdzonymi regulacjami europejskimi ochrony małoletnich przed treściami szkodliwymi, dzięki obecnym na konferencji przedstawicielom europejskich instytucji. Na kongresie pojawiali się m.in. Michael Terhörst – dyrektor Federalnego Urzędu ds. Egzekwowania Praw Dziecka w Usługach Cyfrowych (Niemcy), Owen Bennett – kierownik ds. Międzynarodowego Bezpieczeństwa Online Ofcom (Wielka Brytania) czy Angel Martín Bautista – zastępca szefa Departamentu Planowania i Zarządzania Administracji Cyfrowej (Ministerstwo Transformacji Cyfrowej i Służby Cywilnej z Hiszpanii.

Rozmawiali o skuteczności działania technologii szacowania i weryfikacji wieku, większej odpowiedzialności dostarczycieli usług internetowych – platform i wyszukiwarek – w zakresie ochrony małoletnich, a także sposobach szybkiego reagowania na szkodliwe treści poprzez budowanie przez firmy technologiczne bezpiecznych narzędzi czy sieci. Podkreślano też potrzebę zsynchronizowania przepisów na poziomie unijnym i współpracy globalnej w kontekście regulowania dostępu do treści online. Podczas dyskusji o zakazie używania smartfonów w szkołach odniesiono się również do rozwiązań stosowanych w innych krajach, takich jak Hiszpania czy Norwegia.

OSE w 2025 r. – 100 tys. pracowni z systemami zdalnego nauczania

Na Kongresie nie zabrakło gorących dyskusji i debat, w których poruszane były najbardziej aktualne zagadnienia dotyczące wyzwań dzisiejszej edukacji. Rozmawiano o zagrożeniach związanych z generowaniem szkodliwych treści przez sztuczną inteligencję (AI) i podkreślano konieczność kształtowania kompetencji cyfrowych, które będą wsparciem dla młodych w bezpiecznym korzystaniu z technologii.

–  Ten kongres jest szczególny. W 2024 roku możemy śmiało powiedzieć: prace nad infrastrukturą dla szkół, by dzieci korzystały z internetu OSE, zostały zakończone. Zbudowaliśmy coś unikalnego i fajnego dla Polski, Polaków, naszych dzieci – mówił Przemysław Kuna, zastępca dyrektora NASK ds. Ogólnopolskiej Sieci Edukacyjnej. – Mamy plany dalszej rozbudowy sieci w 2025 r., chcemy wyposażyć 100 tys. pracowni, sal lekcyjnych w systemy do zdalnego nauczania. Przyszły rok to też rok, w którym mocno idziemy w stronę edukacji i jak najlepszego wykorzystania możliwości, jakie daje bezpieczna sieć OSE – dodał.

Zachęcamy do obejrzenia nagrania transmisji Kongresu OSE 2024 https://youtube.com/live/6VD9cC8_d98

Kongres OSE organizowany jest przez NASK, a w tym roku również przez Ministerstwo Cyfryzacji i Uniwersytet Jagielloński. Odbył się 13 grudnia w Krakowie.