Gdy sztuczna inteligencja wkracza do szkoły

Zainteresowanie wykorzystaniem GSI w edukacji powoli rośnie. Największą barierą pozostają jednak obawy nauczycieli. Zmiany wywołane przez pojawienie się GSI budzą opór – wielu pedagogów obawia się, że technologia ta może doprowadzić do radykalnej transformacji ich pracy, do której nie są odpowiednio przygotowani. Jak zauważył jeden z uczestników badania, już samo pojęcie „sztucznej inteligencji” budzi niepokój i dystans: „ja tam wolę naturalną inteligencję”.

W siedzibie Polskiej Agencji Prasowej odbyło się spotkanie autorów raportu i pracowników NASK z dziennikarzami, podczas którego omówiono badanie.

Raport powstał pod redakcją naukową prof. Jacka Pyżalskiego. Zauważył on, że często rozmowy o sztucznej inteligencji opierają się na domysłach, a nie konkretach. – Być może jest to jedna z przyczyn, dla których w nauczycielach wciąż jest tak wiele obaw związanych z wykorzystaniem GSI w szkołach – mówił.

Dyrektor NASK Radosław Nielek podkreślił, że właśnie z tego powodu powstają podobne raporty.

–  Chcemy dawać ludziom i instytucjom możliwość prowadzenia dyskusji i wyciągania wniosków na podstawie faktów, a nie domysłów – zaznaczał. – Sztuczna inteligencja jest obszarem, który wzbudza wiele obaw, dlatego prowadzenie badań w tym obszarze jest tak ważne.

Obawy i zagrożenia z korzystania z SI

Obawy te często wynikają z braku dostatecznej wiedzy na temat możliwości, jakie oferują narzędzia oparte na GSI. Nauczycielki i nauczyciele wskazywali, że boją się utraty kontroli nad procesem nauczania, nie wiedząc, jak w praktyce efektywnie i bezpiecznie korzystać z nowych technologii.

Wśród kluczowych trudności wskazano:

• brak czasu na naukę nowych narzędzi i wdrażanie ich do praktyki szkolnej,
• niskie kompetencje cyfrowe kadry,
• opór przed zmianą i obawa przed utratą kontroli nad procesem dydaktycznym,
• brak jasnych wytycznych i regulacji dotyczących stosowania SI w edukacji,
• gorsze działanie narzędzi SI w języku polskim i utrwalanie stereotypów płciowych.

W wypowiedziach badanych często powtarzał się lęk przed zastąpieniem przez technologię istotnych elementów „ducha szkoły”: relacji, emocji, komunikacji. Nauczyciele podkreślali, że SI nie zastąpi wspólnego projektu, rozmowy w czasie przerwy czy rozwiązania konfliktu między uczniami.

Przemyślenia jednego z nauczycieli obrazują to następująco:

(…) musi być taka druga osoba, kiedy robimy jakiś projekt wspólnie, kiedy prowadzimy jakąś dyskusję, te neurony lustrzane muszą zadziałać, ktoś tam się uśmiechnął na mój argument, ktoś się nie uśmiechnął, to już nie są fakty, tylko opinie i te rzeczy powinniśmy robić z ludźmi. Kwestia taka relacyjna tego, że czat GPT nie zorganizuje im wycieczki, czat GPT nie weźmie ich na wieczór w szkole, czat GPT nie wyjdzie do nich na przerwę pogadać, czat GPT nie pomoże im przepracować tego, że się czymś obwiniają, albo nie rozwiąże konfliktu między nimi (…)

Prócz tego nauczyciele obawiają się, że uczniowie będą wykorzystywać GSI do pisania prac domowych bez odpowiedniego oznaczenia, że wspomagali się sztuczną inteligencją. To z kolei może prowadzić do osłabienia krytycznego myślenia uczniów i braku samodzielności w działaniu. Wśród zagrożeń nauczyciele wskazują także nadużycia, w tym wykorzystania GSI do cyberprzemocy (3 proc. wielokrotnie, 11 proc. raz lub kilka razy).

– W rozmowach z nauczycielami często pojawiała się obawa dotycząca tego, że GSI „zabije” krytyczne myślenie – opowiadała na spotkaniu Julia Piechna, kierowniczka Zespołu Projektów Społecznych i Współpracy Międzynarodowej w NASK i współautorka raportu. – Częściej wybrzmiewały też obawy i zagrożenia niż pozytywy. To pokazuje, że jest ogromna potrzeba, żeby edukować nauczycieli i uczniów nie tylko na temat tego, co to narzędzie potrafi, ale także traktować jak pomnik. Chodzi o to, by pokazywać GSI uczniom pod kątem tego, jakie może nieść ze sobą konsekwencje – etyczne, społeczne, co może nam dać dobrego i złego. Nie tylko uczyć tego, jakie funkcje ma GSI – dodała ekspertka.

Z kolei prof. Pyżalski wyjaśnił, na czym polega obawa nauczycieli dotycząca uzależnienia się od GSI. – To uzależnienie można rozumieć też przez to, że uczniowie będą zlecać sztucznej inteligencji jakieś zadania i zaczną się nią wyręczać. A jak stracą to narzędzie, to okaże się, że nic nie potrafią zrobić – mówił. – I tutaj jest niezmiernie ważna rola nauczyciela, żeby uczniom pokazywać, że z GSI można korzystać w sposób ułatwiający pracę, ale nie wyręczający.

Korzyści z korzystania z SI

Mimo dostrzeganych obaw i zagrożeń, nauczyciele wymieniają także korzyści
z korzystania z GSI. Główną motywacją do sięgania po generatywną sztuczną inteligencję w edukacji była najczęściej chęć oszczędności czasu, szczególnie w zakresie przygotowania materiałów dydaktycznych, pisania sprawozdań czy korespondencji z rodzicami. 64 proc. badanych wskazało automatyzację rutynowych zadań jako kluczową zaletę. Nauczyciele wykorzystywali ChatGPT m.in. do generowania prezentacji, scenariuszy zajęć, klasówek, a także do konsultowania trudnych sytuacji wychowawczych czy pisania uprzejmych wiadomości.

– Co ciekawe, częściej nauczyciele sami wychodzili z inicjatywą, by uczyć o GSI. Większość mówiła, że nie czuła takiej potrzeby w sensie realizacji programu, tylko raczej mieli poczucie, że to coś, czego używają dzieci i warto im pokazywać sztuczną inteligencję z innej perspektywy – zaznaczała Julia Piechna.

GSI wspierała także personalizację nauczania – 28 proc. nauczycieli stosujących to narzędzie, używało go w pracy z uczniami o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, w tym neuroatypowych i pochodzących z innych krajów, np. Ukrainy.

Uczniowie samodzielnie wykorzystywali GSI do tłumaczenia tekstów, odrabiania prac domowych, tworzenia kreatywnych treści. Nauczyciele podkreślali, że generatywna sztuczna inteligencja wprowadza do lekcji element interaktywności, zabawy i zaangażowania, co często motywowało młodych ludzi. Jednocześnie pokazywali uczniom, że zawsze należy weryfikować treści generowane przez GSI – prezentowali to podczas lekcji wychowawczych, zadając ChatGPT takie pytania, na które odpowiadał błędnie. W ten sposób uczniowie przekonywali się, że nie zawsze to, co podpowie im sztuczna inteligencja, jest zgodne z prawdą.

Ciekawym przykładem może być zastosowanie ChatGPT jako niezależnego konsultanta pewnych zagadnień. Podczas lekcji na temat SI jeden z uczniów wyjął telefon, co jest niedozwolone. Jak zachował się wtedy nauczyciel? W raporcie przytoczono jego słowa:

Wtedy zacząłem ustalać z Chatem GPT, co powinniśmy zrobić w tej sytuacji. ChatGPT świetnie odpowiadał, że trzeba się odwołać do zasad, do regulaminu, który ustaliliśmy, ale też zapytałem ChatGPT, czy ten uczeń powinien zostać jakoś ukarany… Potem poszliśmy krok dalej, bo uczniowie mnie zainspirowali, żeby zadać mu pytanie, czy to może być kara cielesna, no to ChatGPT absolutnie wykluczył taką możliwość i podał 20 argumentów, dlaczego nie i to były bardzo mądre argumenty.

Potrzeba nowych regulacji

Ważnym pytaniem podczas spotkania były także kwestie etyczne – jak daleko może posunąć się sztuczna inteligencja w budowaniu relacji z innymi ludźmi, w tym przypadku – z uczniami. Zarówno w raporcie, jak i podczas spotkania z dziennikarzami, rozmawiano o swoistym “oderwaniu” młodzieży od realnych uczuć, wartości, wiedzy.

– Warto zauważyć, że skoro paliwem dla naszych relacji jest komunikacja, to takie zastosowanie narzędzi GSI niesie ze sobą wiele etycznych wyzwań oraz konsekwencji dla jakości relacji międzyludzkich, które są trudne do przewidzenia na obecnym etapie naszej wiedzy. To, co już obecnie widać, to fakt, że chociaż wykorzystanie tego typu jest technicznie możliwe, to być może właściwą decyzją byłoby ograniczanie wykorzystania narzędzi GSI w tej właśnie sferze. Kwestie te z pewnością wymagają szczególnej uwagi
i namysłu, także w kontekście przygotowania nauczycieli do stosowania narzędzi SI w pracy – mówił prof. Pyżalski.

– Mądrą decyzją będzie też, gdy nauczyciel powie, gdzie GSI nie powinno być stosowane. Bo gdy do dziewczyny pisze chłopak, ona nie wie, co mu odpisać i generuje odpowiedź w ChatGPT, to należy się zastanowić, kto pisze z tym chłopakiem – ona czy sztuczna inteligencja? I czy ona w przyszłości będzie umiała prowadzić takie rozmowy? – dodał.

Anna Rywczyńska podkreśliła, że “rozmowy” prowadzone przez uczniów z GSI mogą pomóc, ChatGPT potrafi wskazać sensowne, wartościowe rozwiązanie. – Na przykład, gdy młodzi ludzie zaczynają opowiadać czatowi o swoich problemach, to ten podsuwał numery do ogólnodostępnych telefonów zaufania. Należy jednak zadać pytanie, na ile sztuczna inteligencja zastąpi prawdziwe relacje, jakie może to mieć w przyszłości konsekwencje i dlaczego akurat to do technologii młodzi ludzie zwracają się ze swoimi problemami. Być może to właśnie GSI pokaże nam, że należy bardziej rozwijać umiejętności komunikacyjne u siebie oraz u dzieci, wspierać je w budowaniu bezpiecznych wspierających relacji –mówiła ekspertka.

Na spotkaniu nie brakowało trudnych pytań, a najwięcej z nich dotyczyło właśnie kwestii emocji uczniów i etyki w wykorzystywaniu GSI. Dyrektor Nielek podkreślił na koniec: – Raport jest właśnie po to – żeby padały pytania, na które jeszcze nie ma odpowiedzi. I żeby formułować je na podstawie faktów, a nie domniemań czy opinii.

Pobierz raport!