Atrakcyjny świat online przyciąga, ale co zrobić, gdy potrzeba sięgania po smartfona jest silniejsza od bycia „tu i teraz”? W ramach cyklu „Bezpieczni w sieci z OSE” mówimy o FOMO i podpowiadamy, jak kształtować u uczniów zdrowe nawyki cyfrowe.
Młodzi coraz chętniej przenoszą swoje życie (szkolne, towarzyskie i nie tylko) do internetu. Sprzyja temu z jednej strony szybki rozwój technologii, a z drugiej – sytuacja wywołana pandemią koronawirusa. Z najnowszego badania „Nastolatki 3.0” wynika, że co dziesiąty nastolatek jest aktywny w sieci ponad osiem godzin dziennie, a co piąty spędza tyle samo czasu online także w weekendy. W okresie edukacji zdalnej, gdy z konieczności klasy szkolne trzeba było zamienić na wirtualne, niektórzy badani korzystali z urządzenia cyfrowego średnio nawet ok. 12 godzin dziennie. Dane te niepokoją zarówno dorosłych, jak i samych uczniów. Prawie 65% młodych uważa, że powinno rzadziej sięgać po smartfona, a jednocześnie co piąty z nich deklaruje, że „nic nie jest tak przyjemne, jak korzystanie z telefonu”*.
Zbytnie przywiązanie do urządzeń cyfrowych i ciągłe bycie online może przysparzać wielu problemów. Kłopoty z nauką, wywiązywaniem się z codziennych obowiązków, radzeniem sobie z emocjami w sytuacji, gdy w zasięgu ręki nie ma smartfona, dostrzegają już nie tylko rodzice, ale również nauczyciele, pedagodzy, psycholodzy szkolni.
Z myślą o pracownikach oświaty, w ramach cyklu edukacyjnego „Bezpieczni w sieci z OSE”, powstała więc publikacja „FOMO i problemowe używanie internetu. Poradnik dla nauczycieli”. Pedagodzy mogą też skorzystać ze scenariusza lekcji i infografik, a także obejrzeć ekspercki webinar poruszający temat nadmiernego korzystania z telefonu, internetu, mediów społecznościowych i gier cyfrowych.
– Poradnik „FOMO i problemowe używanie internetu” to trzecia publikacja z serii „Bezpieczni w sieci z OSE” skierowana do nauczycieli. Do tej pory w ramach cyklu mówiliśmy o sextingu i cyberprzemocy, na które narażeni są uczniowie. Teraz przyszedł czas na FOMO i problemy młodych związane ze zbytnim przywiązaniem do sieci i urządzeń cyfrowych – mówi Agnieszka Żeglińska, Dyrektor ds. Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Ekosystemu OSE. – Skutki nadmiernego korzystania z sieci będą widoczne we wszystkich sferach życia młodego człowieka – zarówno w domu, jak i szkole. Chcemy więc przekazać pracownikom oświaty pomysły i inspiracje do prowadzenia rozmów z uczniami o zdrowych nawykach cyfrowych i sposobach radzenia sobie ze skutkami wzmożonego użytkowania nowych technologii – dodaje.
Czym jest FOMO?
FOMO to skrót od angielskiego Fear Of Missing Out, który oznacza lęk przed odłączeniem, wypadnięciem z obiegu. To obawa, że coś istotnego nam umknie, kiedy nie będziemy online. Problem ten dotyczy znacznej liczby polskich internautów – już 14% z nich charakteryzuje się wysokim poziomem FOMO, a kolejne 67% doświadcza go w średnim nasileniu**. W grupie młodych ludzi w wieku 15–19 lat wysokiego i średniego poziomu FOMO doświadcza aż… 94%.
– FOMO może dotknąć każdego, niezależnie od wieku, ale to nastolatki są na nie szczególnie podatne. Warto pamiętać, że FOMO może doprowadzić do poważnego nadużywania nowych technologii i zwiększać ryzyko uzależnienia – mówi Marta Witkowska, ekspertka Akademii NASK, autorka poradnika „FOMO i problemowe używanie internetu”.
Intensywne używanie nie musi jednak oznaczać nadużywania. Jak zatem rozpoznać u ucznia FOMO i dostrzec symptomy uzależnienia od telefonu, internetu, mediów społecznościowych i gier cyfrowych?
Czy Twój uczeń doświadcza FOMO?
Osoby doświadczające lęku przed odłączeniem najczęściej nie potrafią zapanować nad emocjami w sytuacji braku dostępu do sieci i mediów społecznościowych, w których głównie toczy się ich życie. Są rozdrażnione, skarżą się na poczucie pustki i nudy, kiedy telefon milczy lub jest poza zasięgiem wzroku. W skrajnych przypadkach może się również pojawić panika czy agresja. Ukojenie przynosi obecność smartfona, a nawet tak proste aktywności jak ciągłe odblokowywanie i bezwiedne scrollowanie mediów społecznościowych.
Duże nasilenie FOMO sprawia, że uczniowie coraz bardziej zanurzają się w wirtualnym świecie, tracąc z oczu realne przyjaźnie, hobby, zainteresowania. Przez większą aktywność online, często do późnych godzin wieczornych, opuszczają się w nauce, mają problemy z koncentracją, zdrowiem, spóźniają się na lekcje, wagarują. Nie potrafią też powstrzymać się od korzystania z telefonu w niesprzyjających temu sytuacjach: w trakcie lekcji, ważnych spotkań czy podczas… przechodzenia przez ulicę.
Profilaktyka i reagowanie
Ustawa Prawo oświatowe mówi, że warunki korzystania z urządzeń cyfrowych na terenie placówki edukacyjnej powinny być uregulowane w statucie szkoły. Przestrzeganie przepisów prawa to jednak niejedyne zadanie szkoły w tym zakresie.
– Potrzebne są działania wychowawczo-profilaktyczne, a przede wszystkim rozmowy z uczniami na temat kontrolowania czasu spędzanego z urządzeniem cyfrowym – radzi Marta Witkowska. – Ważne jest przekazanie młodemu człowiekowi wiedzy na temat mądrego i zrównoważonego korzystania z internetu oraz mediów społecznościowych, ale też wykształcenie nawyków, które będą mu towarzyszyć w codziennym życiu. Tego można i należy uczyć – podkreśla ekspertka.
Od czego zacząć? W poradniku znajdziemy wskazówki, jak zidentyfikować emocje towarzyszące uczniom podczas korzystania ze smartfona z dostępem do internetu, oraz podpowiedzi, w jaki sposób zachęcić młodych do samoobserwacji, monitorowania swoich aktywności online i wyciągania samodzielnych wniosków. To ważne kroki, które należy podjąć, zanim rozpoczniemy pracę z uczniami nad wprowadzaniem zmian w ich życie.
Autorka poradnika pokazuje ponadto strategie dotyczące cyfrowej higieny i zwraca uwagę na najczęstsze błędy, jakie popełniamy, chcąc odciągnąć dziecko od ekranu urządzenia. Podpowiada również, w jaki sposób możemy zaangażować rodziców w pracę nad budowaniem u ucznia zdrowszych nawyków, i wskazuje, gdzie szukać pomocy, gdy dotknie go FOMO.
– Nauczyciele i wychowawcy bardzo szybko mogą wychwycić symptomy nadużywania telefonu czy internetu i podjąć odpowiednie działania. Najlepiej będzie, jeśli włączą w ten proces rodziców i opiekunów dziecka, którzy mogą się stać nieocenionymi sojusznikami w budowaniu lepszych wzorców używania smartfona, sieci i gier cyfrowych, a także w przywracaniu równowagi pomiędzy światem online i offline – mówi Agnieszka Żeglińska. – To bardzo ważne, by działać wielotorowo: wiedzieć, jak zdiagnozować problem, jak zaplanować i wdrożyć działania wspierające i promujące odpowiedzialne korzystanie z nowych technologii oraz gdzie znaleźć specjalistyczną pomoc. Mamy nadzieję, że poradnik, a także seria działań podejmowanych w ramach cyklu edukacyjnego „Bezpieczni w sieci z OSE” będą pomocne w skutecznym radzeniu sobie z napotykanymi problemami związanymi z użytkowaniem nowych technologii – dodaje Dyrektor ds. Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego i Ekosystemu OSE.
Zachęcamy nauczycieli do skorzystania z materiałów przygotowanych w ramach cyklu „Bezpieczni w sieci z OSE”:
- poradnika „FOMO i problemowe używanie internetu”
- scenariusza lekcji „Jak się nie zaplątać w sieci?”
- infografik dotyczących FOMO
- webinaru eksperckiego „FOMO i problemowe używanie internetu”
Więcej materiałów przydatnych podczas prowadzenia lekcji dotyczących cyberzagrożeń, w tym FOMO, znaleźć można na platformie edukacyjnej OSE IT Szkoła. Rodziców z kolei zachęcamy do zapoznania się z informacjami publikowanymi w ramach kampanii „Nie zagub dziecka w sieci”.
*Lange R. (red.), (2021), Nastolatki 3.0. Raport z ogólnopolskiego badania uczniów, Warszawa: NASK – Państwowy Instytut Badawczy [online, dostęp z dn. 30.09.2021].
**Jupowicz-Ginalska A., Jasiewicz J., Kisilowska M., Baran T., Wysocki A., (2019), FOMO 2019. Polacy a lęk przed odłączeniem – raport z badań, Warszawa: Wydział Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego [online, dostęp z dn. 30.09.2021].